کشور عزیزمان ایران، به دلیل قرارگیری در یک نقطه فوق استراتژیک جغرافیایی و دسترسی به آب‌های آزاد در جنوب و دریای خزر در شمال، از مزایای متعددی در زمینه حمل و نقل دریایی کالا برخوردار است. یکی از مهم‌ترین این مزایا، بنادر متعدد ایران در حاشیه خلیج فارس، دریای عمان و دریای خزر به‌شمار می‌رود. شناخت این بنادر می‌تواند در پیشبرد فعالیت‌های اقتصادی بازرگانان و تجار، نقش بسیار موثری داشته باشد. در این مقاله، به بررسی بنادر مختلف ایران و اهمیت هریک می‌پردازیم.
جدول بنادر ایران
ایران، در مجموع، ۵۵ شهر بندری را درون خود جای داده است. برخی از این شهرها، مانند بندر اروند کنار، به دلیل قرارگیری در شهرستان دیگر عموما به‌عنوان بندر مستقل شناخته نمی‌شوند. لیست مهم‌ترین شهر‌های بندری ایران به شرح زیر است:
| کالاهای حمل عمده | ویژگی‌های خاص | دلایل اهمیت | موقعیت جغرافیایی | نام بندر |
| محصولات نفت و پتروشیمی و کالاهای عمومی | پالایشگاه آبادان، منطقه آزاد اروند | قرارگیری در نزدیکی پالایشگاه آبادان و دسترسی به اروند رود | جنوب غربی کشور | آبادان |
| کالاهای عمومی، ترانزیت کالا، کشاورزی و صنعتی | از امن‌ترین و پرترددترین مرزهای زمینی کشور، منطقه آزاد تجاری | مرز زمینی با جمهوری آذربایجان | شمال غربی کشور، استان مازندران، ساحل دریای خزر | آستارا |
| کالاهای فله، انواع کانتینر و تولیدات پتروشیمی | بزرگ‌ترین بندر تجاری ایران در خلیج فارس | دسترسی به خلیج فارس و صنایع پتروشیمی | جنوب غربی کشور استان خوزستان، خلیج فارس | بندر امام‌خمینی |
| کالاهای عمومی، کشاورزی و صنعتی | امکان گسترش و پیشرفت بالا، منطقه ویژه اقتصادی | یکی از جدیدترین و پیشرفته‌ترین بنادر کشور | شمال کشور، استان مازندران، ساحل دریای خزر | بندر امیرآباد |
| کالاهای عمومی، ترانزیت و گردشگری | دسترسی به منطقه‌آزاد انزلی | قدیمی‌ترین بندر ایران در حاشیه دریای خزر | شمال کشور، استان گیلان، ساحل دریای خزر | بندر انزلی |
| کالاهای عمومی، گردشگری | اماکن تفریحی متعدد | گردشگری، تجارت با کشورهای حاشیه دریای خزر | شمال کشور، استان گلستان، ساحل دریای خزر | بندر ترکمن |
| نفت، گاز، کالاهای عمومی | دسترسی به اقیانوس هند | قرارگیری در دریای عمان، دسترسی به آب‌های آزاد | جنوب شرقی کشور، استان هرمزگان، دریای عمان | بندر جاسک |
| کالاهای عمومی، صیادی | واردات کالاهای عمومی با لنج | بنادر صیادی و دسترسی به جزایر خلیج فارس | جنوب کشور، استان بوشهر، خلیج فارس | بندر دیلم |
| گاز، میعانات گازی، محصولات پتروشیمی | مزایای خاص مناطق آزاد اقتصادی و دسترسی به صنایع پتروشیمی | مراکز مربوط به صنایع گاز و پتروشیمی، منطقه ویژه انرژی پارس | جنوب کشور، استان بوشهر، خلیج فارس | بندر عسلویه |
| کالاهای عمومی و تولیدات صیادی | جابه‌جایی کالا از کشورهای عربی حاشیه خلیج فارس | بنادر صیادی و تجاری کوچک مناسب لنج | جنوب کشور، استان بوشهر، خلیج فارس | بندر گناوه |
| ماهی و انواع شیلات، کالاهای عمومی | بنادر صیادی گسترده | بنادر تجاری و سیادی | جنوب کشور، استان هرمزگان، خلیج فارس | بندر لنگه |
| تولیدات نفت و پتروشیمی، کالاهای عمومی | منطقه ویژه اقتصادی پتروشیمی، خور موسی و عمق مناسب کشتی‌های اقیانوسی | صنایع پتروشیمی، دسترسی به خلیج فارس | جنوب غربی کشور، استان خوزستان، خلیج فارس | بندر ماهشهر |
| کالاهای عمومی و انواع کانتینر | منطقه ویژه اقتصادی، کشتی‌سازی، دسترسی به آب‌های بین‌المللی | بزرگ‌ترین بندر تجاری ایران، موقعیت استراتژیک در تنگه هرمز | جنوب کشور، استان هرمزگان، تنگه هرمز | بندر عباس |
| کالاهای عمومی، نظامی و کانتینری | دسترسی به خلیج فارس، بافت فرهنگی خاص | بنادر تجاری، نظامی و تاریخی | جنوب کشور، استان بوشهر، خلیج فارس | بندر بوشهر |
| کالاهای ترانزیتی بین‌المللی، کالاهای اساسی و عمومی | منطقه آزاد چابهار، طرح توسعه بندر، دسترسی به بازار کشورهای همسایه | تنها بندر اقیانوسی ایرانی، دسترسی به اقیانوس هند | جنوب شرقی کشور، استان سیستان و بلوچستان، دریای عمان | بندر چابهار |
| کالاهای عمومی، گردشگری | بنادر تفریحی، دسترسی به دریای خزر | تجارت با کشورهای حاشیه دریای خزر | شمال کشور، استان مازندران | بندر نوشهر |
| کالاهای عمومی، بار کانتینر | دسترسی به آب‌های بین‌المللی، ترانزیت کالا | بزرگ‌ترین بندر کانتینری ایران | جنوب کشور، تنگه هرمز استان هرمزگان | بندر شهید رجایی |
مهم‌ترین بنادر جنوب کشور
بندر امام خمینی
منطقه ویژه اقتصادی و بندر امام‌خمینی در نزدیکی شهرستان ماهشهر، با وسعت ۱۱ هزار هکتار بزرگ‌ترین منطقه ویژه اقتصادی کشور به‌شمار می‌رود. این منقطه اقتصادی، با ۴۰ اسکله فعال، سالانه حدود ۷۰ میلیون تن بار را پذیرش می‌کند. دسترسی این بندر به آزادرگاه و راه‌آهن سراسری، در اهمیت این بندر بی‌تاثیر نیست. این بندر با عمق ۲۰ تا ۴۰ متری خود می‌تواند به آسانی کشتی‌های اقیانوس‌پیما را نیز در درون خود جای دهد. پیش از انقلاب اسلامی ایران، این بندر با نام بندر شاپور شناخته می‌شد.
ویژگی‌های بندر امام خمینی
- دسترسی به راه‌آهن سراسری و آزادراه
- برخورداری از معافیت‌های ویژه مربوط به مناطق آزاد
- برخورداری از تریمینال‌های اختصاصی برای بارهای مختلف
- فاصله اندک تا مراکز نفت و پتروشیمی(دسترسی به منطقه ویژه پتروشیمی بندر امام)
- فاصله اندک تا منطقه آزاد اروند
- انبار بزرگ کانتینر
آبادان
آبادان، عموما به‌عنوان مهم‌ترین بندر ایران در حاشیه رود اروند شناخته می‌شود. فاصله ۵۳ کیلومتری این شهر با خلیج فارس، دسترسی آن به رود اروند و قرارگیری یکی از بزرگ‌ترین پالایشگاه‌های نفت و پتروشیمی خاورمیانه در آن، این شهر را به یکی از مهم‌ترین بنادر ایران تبدیل می‌کند. بندر اروندکنار نیز، در این شهرستان جای دارد.
ویژگی‌های بندر اروندکنار و آبادان
- اتصال به کشورهای عرب همسایه از طریق اروند رود
- نزدیکی به خلیج فارس
- مزایای مربوط به مناطق ویژه اقتصادی
- صادرات نفت و پتروشیمی
بندر لنگه
بندر لنگه به‌دلیل فاصله اندک خود با تنگه هرمز، از اهمیت راهبردی بسیار زیادی برخوردار است. علاوه بر آن، بندر لنگه تا حدود ۷۰ سال پیش، یکی از مهم‌ترین مراکز صید مروارد در دنیا بوده است. امروزه، بندر لنگه به دلیل نزدیکی به دبی، ابوظبی و شارجه و همچنین حمل و نقل کانتینری از اهمیت بسیار بالایی برخوردار است.
ویژگی‌های بندر لنگه
- دسترسی به کشورهای عربی حاشیه خلیج
- حمل و نقل مسافری
- پایانه ترابری بین جزایر خلیج فارس
بندر شهید رجایی
بندر شهید رجایی در فاصله ۲۳ کیلومتری غرب بندرعباس و در شمال تنگه هرمز، یکی دیگر از بنادر مهم جنوب کشور است. این بندر به دلیل ارتباط با ۸۰ بندر مهم در سراسر دنیا، از اهمیت بسیار زیادی برخوردار است. این بندر با وسعت ۲۴۰۰ هزار هکتاری خود ظرفیت حمل و نقل و جابه‌حایی ۸۸ میلیون تن کالا به‌صورت سالیانه را دارد. تا پیش از شروع تحریم‌های آمریکا، ۳۰ خط کشتیرانی در جهان در این بندر به تخلیه کالا می‌پرداختند. پس از احداث فاز سوم این بندر، ظرفیت آن حدود ۷.۸ میلیون کانتینر ۲۰ فوت در سال محاسبه شده است.
ویژگی‌های بندر شهید رجایی
- استفاده از ۱۸ دستگاه جرثقیل دروازه‌ای
- ۴۰ اسکله مجزا
- بزرگ‌ترین و پیشرفته‌ترین پایانه کانتینری کشور
- دارای توانایی پهلوگیری کشتی‌های اقیانوس پیما
بندر چابهار
بندر چابهار، به‌عنوان مجهز‌ترین و پیشرفته‌ترین بندر اقیانوسی کشور شناخته می‌شود. این بندر به دلیل قرارگیری در کرانه‌ی اقانوس هند و دریای مکران، به‌عنوان قطب بازرگانی بین‌المللی ایران شناخته می‌شود. هم‌اکنون حدود ۶۰ درصد از کالاهای اساسی در ایران از طریق این بندر وارد می‌شود؛ زیرا این بندر، تنها بندر کشور ماست است که از هرگونه تحریم معاف است. بندر چابهار با استفاده از دو اسکله دارای ظرفیت ۸.۵ میلیون تن بار در سال، به آسانی کشتی‌های اقانوس‌پیما را در کرانه‌ی خود جای می‌دهد. علاوه بر نقش موثر در تجارت بین‌المللی ایران، بندر چابهار تاثیر چشمگیری در اقتصاد کشورهای محصور در خشکی آسیای میانه دارد.
ویژگی‌های بندر چابهار
- معافیت از تحریم‌ها
- دسترسی به اقیانوس
- قابلیت پهلوگیری کشتی‌های اقیانوس‌پیما
- دسترسی به بازار کشورهای آسیای میانه
- دسترسی به بازارهای تجاری افعانستان
- قابلیت گسترش در آینده
مهم‌ترین بنادر شمال کشور
آستارا
آستارا به‌عنوان شمالی‌ترین شهر استان گیلان و همجنین قرارگیری در مرز ایران و جمهوری آذربایجان، از اهمیت تجاری بسیار بالایی برخوردار است. آستاران همچنین به‌َنوان نخستین بندر خصوصی کشور و پنجمین بندر فعال ترانزیتی در شمال ایران شناخته می‌شود. دسترسی این بندر به اروپا از طریق جمهوری آذربایجان و همسایگان شمالی آن نیز نقش چشمگیری در اهمیت اقتصادی این شعر دارد.
ویژگی‌های بندر آستارا
- یکی از مهم‌ترین بنادر توریستی ایران
- از امن‌ترین و پرترددترین مرزهای زمینی کشور
- دسترسی به بندر انزلی، رشت، اردبیل و باکو
- طبیعت زیبا
- دارای بیشترین سهم ارزشی صادرات چمدانی
بندر امیرآباد
بندر تجاری صنعتی امیرآباد، واقع در شمال شهرستان بهشهر در استان مازندران، بعد از بندر انزلی به‌عنوان بزرگ‌ترین بندر شمال کشور و در مجموع ششمین بندر بزرگ ایران به‌شمار می‌رود. این بندر به‌عنوان تنها بندر متصل به شبکه ریلی در شمال کشور و همچنین برخورداری از ۳۳ اسکله با ظرفیت ۷.۵ میلیون تن از اهمیت بسیار بالایی برخوردار است. بندر امیرآباد حلقه اصلی اتصال کریدور راه‌گذر بین‌المللی شمال-جنوب به ایران است و از این رو نقش بسیار موثری در حمل و نقل جهانی دارد.
ویژگی‌های بندر امیرآباد
- اتصال به شبکه ریلی کشور
- اتصال کریدور ترانزیت راه‌گذر بین‌المللی شمال-جنوب
- تجهزات مدرن و به‌روز
- ظرفیت گسترش بالا
- بزرگ‌ترین بندر ایران در دریای خزر
بندر انزلی
بندر انزلی را می‌توان در کنار بندر آستارا به‌عنوان مهم ترین بندر استان گیلان معرفی کرد. این بندر، مسئولیت بخش بسیار از صادرات و همچنین واردات دریایی ایران و به‌طور کلی با همسایگان شمالی کشور را برعهده دارد. سالانه حدود ۴ میلیون تن محموله از این بندر عبور می‌کند. مساحت ۷۱ هکتاری این بندر در کنار ۱۱ اسکله با عمق ۶.۵ متری آن، اجازه جابه‌جایی حجم بالای بار را به این بندر می‌دهد. ظرفیت این بندر حدود ۵۰۰۰ کشتی DWT تخمین‌زده می‌شود. لازم به ذکر است که بندر انزلی، پرترددترین بندر توریستی ایران و یکی از مهم‌ترین مراکز ورزشی ایران به‌شمار می‌رود.
ویژگی‌های بندر انزلی
- امکان سید گسترده خاویار
- برخورداری از مزایای مناطق آزاد
- فاصله اندک تا تهران در مقایسه با دیگر بنادر
- دسترسی به بازار کشورهای اطراف دریای خزر
بندر ترکمن
بندر ترکمن، شهری بندری در استان گلستان است که از طریق راه‌آهن سراسری ایران، به جنوب ایران متصل است. این بندر، یکی از اولین بنادر ایران ایران بود که به راه‌آهن سراسری ایران متصل شد.
بندر نوشهر
بندر نوشهر قدیمی‌ترین بندر مازندران، بندر نوشهر به‌شمار می‌رود. این بندر به‌عنوان نزدیک‌ترین بندر خلیج فارس به استان تهران، سمنان، خراسان و مرکزی، نقش بسیار زیادی در پیشبرد صنایع کشور دارد. این بندر علاوه بر واردات انواع مواد اولیه، برای صادرات انواع کالا به روسیه، آسیای میانه و منطقه قفقاز مورد استفاده قرار می‌گیرد. صادرات این بندر عبارت‌اند از:
- تره‌بار
- خشکبار
- محصولات دامی و گیاهی
- کالاهای سوپرمارکتی
- فلزات غیرآهنی
بندر خشک چیست؟
پیش از این، تنها به بررسی بنادر دریایی ایران پرداختیم اما اهمیت بنادر خشک در صنعت حمل و نقل قابل چشم‌پوشی نیست. بندر خشک یا Dry Port، به مناطقی گفته می‌شود که خدمات لازم برای هدایت انواع کالا به روش‌های مختلف حمل‌و‌نقل، از جمله حمل و نقل ریلی، حمل و نقل جاده‌ای، حمل و نقل دریایی و هوایی را ارائه کرده و به انبارداری موقت و دائمی کالا و همچنین خدمات گمرکی می‌پردازند.
تاریخ انتشار:
تاریخ بروزرسانی: